Wydziedziczenie to oficjalne odebranie prawa do zachowku osobie, której  by ono przysługiwało po śmierci spadkodawcy. Jest to wyjątkowy krok, na który decyduje się spadkodawca w szczególnych przypadkach, uznając, że przekazanie majątku tej osobie byłoby niezasadne ze względu na jej niewłaściwe zachowanie wobec niego lub jego bliskich. Prawo jasno określa sytuacje, w których można dokonać wydziedziczenia, dbając o zasady moralne i dobro rodziny. Instytucja wydziedziczenia została opisana w art. 1008 Kodeksu cywilnego (dalej jako:  k.c.).

Warto również wskazać, iż w przypadku, gdy nie podejmiemy żadnych działań dotyczących naszego majątku, nasi spadkobiercy dziedziczą go zgodnie z ustawą. Kolejność dziedziczenia przedstawia się następująco: 1) dzieci i małżonek – dziedziczą w pierwszej kolejności, 2) rodzice – jeśli nie ma dzieci, mają prawo do spadku, 3) rodzeństwo – w braku dzieci i rodziców, 4) dalsi krewni – jeśli nie ma bliższych krewnych.

PRZCZYNY WYDZIEDZICZENIA

Wyżej wymieniony artykuł ukazuje nam trzy przesłanki, w ramach których możemy dokonać wydziedziczenia. Wskazać należy, iż przepis ten zakreśla zamknięty katalog przypadków, w jakich może dojść do wydziedziczenia spadkobiercy, którego skutkiem jest pozbawienie prawa do zachowku. Stosownie do treści wyżej wymienionego przepisu, spadkodawca może w testamencie pozbawić zstępnych, małżonka i rodziców zachowku, jeżeli uprawniony do zachowku:

1) wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego;

2) dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci;

3) uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych.

UPORCZYWE POSTĘPOWANIE WBREW WOLI SPADKODAWCY

W kontekście pierwszej z wyżej wspomnianych przyczyn, aby doszło do skutecznego wydziedziczenia konieczne jest, aby zachodziły trzy równocześnie spełnione przesłanki: postępowanie spadkobiercy musi być sprzeczne z zasadami współżycia społecznego (często określane jako naganne zachowanie w stosunku do spadkodawcy, np. zaniedbywanie spadkodawcy w potrzebie). Musi także być długotrwałe i wielokrotnie powtarzane oraz musi wyraźnie nie zgadzać się z wolą spadkodawcy i jego wyrażonymi ocenami (wyrażanie innych wartości, godzących w wartości które wyraża spadkodawca). Przesłanki usprawiedliwiające wydziedziczenie, które są trwałe, muszą istnieć już w momencie sporządzenia testamentu wydziedziczającego przez spadkodawcę (tak też w wyroku Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 19 stycznia 2017 roku w sprawie zawisłej pod sygn. akt VI ACa 1697/15).

UMYŚLNE PRZESTĘPSTWO PRZECIWKO ŻYCIU, ZDROWIU LUB WOLNOŚCI ALBO RAŻĄCEJ OBRAZY CZCI

W sposób bardziej zrozumiały do wydziedziczenia może dojść wtedy, kiedy uprawniony do zachowku dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci. Za osoby najbliższe należy uznać te osoby, które mają tak głębokie emocjonalne więzy ze spadkodawcą, że czyn skierowany przeciwko nim może być niemal równie szkodliwy i bolesny dla spadkodawcy, jakby był skierowany bezpośrednio przeciwko niemu samemu.

UPORCZYWE NIE DOPEŁNIANIE WZGLĘDEM SPADKODAWCY OBOWIĄZKÓW RODZINNYCH

Wymaga podkreślenia, że obowiązki rodzinne, o których mowa w pkt 3 wyżej wymienionego przepisu, obejmują nie tylko obowiązek alimentacyjny, ale również pomoc i opiekę w przypadku choroby, dolegliwości związanych z wiekiem lub innych sytuacji życiowych członka rodziny. Uporczywe niedopełnianie względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych polega również na działaniu, które w sposób bezpośredni zmierza do rzeczywistego zerwania kontaktów rodzinnych. W orzecznictwie przyjmuje się, że do takich zachowań należy w szczególności brak okazywania zainteresowania życiem spadkodawcy (np. stanem zdrowia)  i jego sprawami, regularne występowanie konfliktów ze spadkodawcą, wystosowywaniu przeciwko spadkodawcy fałszywych zarzutów (tak też w wyroku Sądu Najwyższego z 7 listopada 2002 roku w sprawie zawisłej pod sygn. akt II CKN 1397/00).

SPOSOBY WYDZIEDZICZENIA

W praktyce dostrzega się dwa sposoby, aby skutecznie wydziedziczyć daną osobę.

1 SPOSÓB ->sporządzenie testamentu z wydziedziczeniem i wskazaniem spadkobierców. Możemy sporządzić testament, w którym przekażemy nasz majątek konkretnym osobom i jednocześnie wydziedziczymy osobę, która postępowała wobec nas niewłaściwie. W ten sposób, ta osoba nie będzie mogła dochodzić zachowku od tych, którzy odziedziczą nasz majątek.

2 SPOSÓB -> Wydziedziczenie bez wskazywania spadkobierców.
Możemy również sporządzić testament, w którym jedynie wydziedziczymy konkretną osobę, nie określając, kto odziedziczy nasz majątek. W takim przypadku, majątek zostanie podzielony zgodnie z ustawą, ale wydziedziczona osoba nie będzie miała prawa do zachowku.

CZY WYDZIEDZICZENIE JEST OSTATECZNE?

Wydziedziczenie, choć pozostające dobrowolną decyzją spadkodawcy, jest jednak wynikiem relacji łączącej spadkodawcę ze spadkobiercą. W tym miejscu należy wskazać, iż wydziedziczenie nie ma charakteru ostatecznego, albowiem z treści art. 1009 k.c. dowiadujemy się, że przyczyna wydziedziczenia uprawnionego do zachowku powinna wynikać z treści testamentu. Skoro do wydziedziczenia może dojść wyłącznie na skutek woli testatora, spadkodawca może sporządzić nowy testament, poddać go modyfikacji lub w całości go odwołać.

W JAKI SPOSÓB MOŻNA BRONIĆ SIĘ PRZED WYDZIEDZICZENIEM?

Warto wskazać, że wydziedziczenie nie zawsze musi być słuszne. Raz jeszcze należy powtórzyć, że jest to decyzja należąca do spadkodawcy. Pomimo wyraźnie zakreślonych przesłanek, decyzja może być subiektywna i oparta na osobistych przekonaniach bądź emocjach spadkodawcy. Niejednokrotnie zdarza się, że dochodzi do wydziedziczenia z powodów, które uznalibyśmy za niewystarczające lub nawet niesprawiedliwe. Z tego względu, osoba kwestionująca zasadność wydziedziczenia ma możliwość złożenia do sądu pozwu o zapłatę zachowku przeciwko spadkobiercom wskazanym w testamencie.

W takim przypadku, wydziedziczony nie musi udowadniać braku podstaw do wydziedziczenia. Zgodnie z art. 5 k.c. ciężar udowodnienia faktu spoczywa na osobie, która z faktu tego wywodzi skutki prawne. Oznacza to, że prawo do zachowku przysługuje uprawnionemu bez konieczności udowadniania tego faktu, ponieważ wynika to bezpośrednio z ustawy. To pozwany spadkobierca, jako zobowiązany do zapłaty należnego zachowku będzie musiał wykazać, że wydziedziczenie było zasadne.  

W przypadku zastosowania przeciwko Państwu instytucji wydziedziczenia warto skorzystać z pomocy radcy prawnego, który zapewni profesjonalne wsparcie i pomoże wybrać odpowiednie środki ochrony. Lange Kancelaria Prawna spółka komandytowa  posiada wieloletnie doświadczenie w problematyce spraw rodzinnych i spadkowych. Jeżeli są Państwo zainteresowani omówieniem szczegółów dotyczących kwestii pozbawienia prawa do zachowku na skutek wydziedziczenia, serdecznie zapraszamy do kontaktu.

autor: aplikant radcowski Jakub Radomski

Lange Kancelaria Prawna spółka komandytowa.

Powyższy artykuł nie stanowi porady prawnej ani opinii prawnej w rozumieniu przepisów prawa, a jego charakter jest wyłącznie informacyjny.

Treść artykułu odzwierciedla poglądy i stanowisko autora związane z treścią przepisów prawa, orzeczeń sądów, interpretacji organów państwowych i publikacji prawnych oraz prasowych.

Zarówno Lange Kancelaria Prawna spółka komandytowa, jak i autor wpisu nie ponosi odpowiedzialności za ewentualne skutki decyzji podejmowanych po zapoznaniu się z powyższym artykułem, bądź na jego podstawie.

Źródła:

• Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks Cywilny (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 1610 z późn. zm.);
• Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 19 stycznia 2017 roku w sprawie zawisłej pod sygn. akt VI ACa 1697/15;

• Wyrok Sądu Najwyższego z 7 listopada 2002 roku w sprawie zawisłej pod sygn. akt II CKN 1397/00).