Z uwagi na panującą obecnie epidemię koronawirusa SARS-CoV-2 wielu przedsiębiorców stanęło przed nowymi wyzwaniami. Wiążą się one głównie ze zmniejszeniem obrotów (i posiadanych środków finansowych) oraz z przekierowaniem uwagi klientów na zakupy przez Internet. W konsekwencji lokalni przedsiębiorcy, którzy wcześniej nie przykładali dużej wagi do promocji, często stają przed dylematem czy posiadane środki finansowe inwestować w reklamę czy też w utrzymanie bieżącej działalności. Jednocześnie przedsiębiorcy często nie zdają sobie sprawy, iż rozliczenia z kontrahentami nie zawsze muszą odbywać się z wykorzystaniem środków pieniężnych. W tym kontekście warto zwrócić uwagę na dwie dość specyficzne umowy – umowę sponsoringu oraz umowę barterową.

Umowa sponsoringu

Zgodnie z definicją słownikową „sponsor” odnosi się do instytucji lub osoby prywatnej finansującej jakieś przedsięwzięcie kulturalne. Umowa sponsoringu nie musi jednak ograniczać się wyłącznie do wydarzeń kulturalnych. W ostatnich latach sponsoring zyskał, bowiem na znaczeniu z uwagi na możliwość kształtowania pozytywnego wizerunku marki oraz bardziej ukierunkowany do docelowej grupy klientów przekaz.

Umowa sponsoringu nie ma przy tym charakteru umowy, która przynosi korzyści tylko jednej ze stron (sponsorowanemu). Umowa sponsoringu stanowi przykład umowy wzajemnej, zawieranej między dwoma równorzędnymi partnerami, którzy zobowiązują się do wzajemnych świadczeń. Na mocy umowy sponsoringu sponsor zobowiązuje się do dokonania przysporzenia majątkowego (w pieniądzu, rzeczach lub usługach) na rzecz sponsorowanego, a sponsorowany zobowiązuje się do wykonania określonych w umowie czynności.

Przykładem umowy sponsoringu może być np. sponsoring sportowy. W jego ramach sponsor (np. sklep z odzieżą sportową) dostarcza sponsorowanemu (lokalnej drużynie sportowej) fundusze lub sprzęt lub wsparcie techniczne, doradcze, itp. W zamian sponsorowany zamieszcza informacje o sponsorze na koszulkach, wspomina o nim w wywiadach i bierze udział w promocji sponsora.

Umowa sponsoringu może zatem stanowić ciekawą alternatywę dla zwykłych działań reklamowych. Przedsiębiorca w ramach umowy sponsoringu może bowiem dostarczyć sponsorowanemu sprzęt lub wsparcie techniczne, bez konieczności angażowania środków finansowych.

Forma i najważniejsze elementy umowy sponsoringu

Umowa sponsoringu nie została uregulowana w przepisach kodeksu cywilnego, tak więc strony mogą dowolnie ustalić jej treść, z poszanowaniem ogólnych ram prawnych wynikających z obowiązującego prawa. Umowa sponsoringu nie wymaga przy tym dla swojej ważności zawarcia jej w formie pisemnej. Możliwe jest zawarcie umowy sponsoringu w formie ustnej lub w formie dokumentowej. Niewątpliwie jednak zawarcia umowy sponsoringu w formie pisemnej – lub chociaż dokumentowej (np. przez wymienienie się przez strony mailami potwierdzającymi zgodę na zawarcie umowy o określonej treści) pozwala uniknąć ewentualnych wątpliwości co do treści wzajemnych zobowiązań stron.

Umowa sponsoringu powinna możliwie precyzyjnie określać warunki współpracy, a więc określać:

1. okres obowiązywania umowy (czy sponsoring sprowadza się do jednego wydarzenia czy też dotyczy jakiegoś okresu czasu),
2. wynagrodzenie lub świadczenie dla sponsorowanego,
3. obowiązki sponsorowanego.

Strony powinny też ustalić czy sponsor zgadza się na wykorzystanie swojej marki do promocji, a sponsorowany na wykorzystanie swojego wizerunku, nazwy, itp. do promocji sponsora. Wskazanym jest także ustalenie sposobów dopuszczalnej reklamy np. posty na serwisie społecznościowym, media, artykuły w gazetach, ulotki, plakaty, itp.

Szczególnie istotne – także z uwagi na kwestie podatkowe – jest również określenie wartości świadczeń obu stron – świadczeniu sponsora winno być ekwiwalentne (odpowiadać) świadczeniu sponsorowanego.

Warto w tym miejscu zauważyć, że sponsoring, w którym świadczenie sponsorowanego będzie np. usługą reklamową, a świadczenie sponsora będzie rzeczowe, a nie pieniężne (czyli wymiana usługi reklamowej za inne usługi lub rzeczy) można zakwalifikować jako umowę barterową.

Umowa barterowa

Barter stanowi specyficzny rodzaj umowy, która wykształciła się w praktyce obrotu gospodarczego. Założeniem barteru jest, iż do zapłaty za towar czy usługę nie dochodzi z wykorzystaniem środków pieniężnych, lecz za pośrednictwem innego towaru, usługi lub towaru i usługi. Umowa barterowa zakłada zatem wzajemną wymianę – bez konieczności sięgania po środki finansowe. Strony umowy barterowej mogą uzgodnić zatem wymianę towaru na towar, usługi na usługę, usługi na towar lub towaru na usługę.

Umowa barterowa – podobnie jak umowa sponsoringu – jest umową nienazwaną i nie została uregulowana w kodeksie cywilnym. W praktyce jednak do umowy barterowej stosuje się przepisy dotyczące umowy zamiany, o której mowa w art. 603 k.c. oraz umowy sprzedaży (art. 535 i nast. k.c.). Obie strony umowy barterowej występują przy tym w charakterze sprzedawcy i nabywcy.

Umowa barterowa może być zawarta w dowolnej formie: pisemnej, ustnej, dokumentowej, itp. Wskazanym jest jednak zawieranie umowy barterowej na piśmie bądź w formie dokumentowej.

Do najistotniejszych elementów umowy barterowej należy natomiast zakwalifikować określenie ilości, jakości, wartości towarów lub usług oraz oznaczenie terminów i warunków dostawy bądź wykonania.

Stronami umowy barterowej mogą być przy tym zarówno przedsiębiorcy organizacje pozarządowe (w zakresie ich działalności statutowej lub gospodarczej) oraz osoby fizyczne.

Barter a podatki

Istotą umowy barterowej jest ekwiwalentność świadczeń i brak konieczności dokonywania jakichkolwiek rozliczeń pieniężnych. Z tego względu wymieniane towary lub usługi powinny mieć równą wartość.

Powyższe ma istotne znaczenie z punktu widzenia przepisów prawa podatkowego. Przepisy prawa podatkowego nie zawierają jakichkolwiek ograniczeń co do formy zapłaty. Wynagrodzenie (zapłata) za towary/usługi nie musi zatem nastąpić w formie świadczenia pieniężnego.

Jak już wcześniej wskazano do barteru stosuje się przepisy o sprzedaży. W konsekwencji zgodnie z art. 12 ust. 3 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych za przychody osiągnięte w danym roku podatkowym w ramach działalności gospodarczej, uważa się także należne przychody, choćby nie zostały jeszcze faktycznie otrzymane. Wymiana barterowa odbywa się co prawda, bez udziału pieniądza, ale to nadal on stanowi miernik wartości wymienianych dóbr. Przychodem podatkowym jest więc wartość towaru lub wykonanego świadczenia w naturze, wyrażona w cenie określonej w umowie. Analogicznie do powyższego w przypadku osoby fizycznej zawierającej umowę barterową – wartość towaru lub usługi, którą otrzyma ona za dostarczony towar lub wykonaną usługę stanowić będzie dla niego przychód, o którym mowa w art. 14 ust. 1 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych.

Jak wycenić świadczenia wzajemne w umowie barterowej do celów podatkowych?

Wartość świadczeń wzajemnych określona w umowie barterowej trzeba wycenić, aby na tej podstawie móc wyliczyć podstawę opodatkowania. Taka wycena nie może być jednak dowolna. Ograniczenie określa w tym przypadku art. 14 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych lub art. 19 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych. Wynika z niego, że przychodem np. z odpłatnego zbycia rzeczy jest ich wartość wyrażona w cenie określonej w umowie. Jeśli jednak cena odbiega od wartości rynkowej tych rzeczy lub praw, urząd skarbowy wzywa strony umowy do zmiany tej wartości lub wskazania przyczyn uzasadniających podanie ceny znacznie odbiegającej od wartości rynkowej. W razie nieudzielenia odpowiedzi, niedokonania zmiany wartości lub niewskazania przyczyn, które uzasadniają podanie ceny znacznie odbiegającej od wartości rynkowej, organ podatkowy określa wartość z uwzględnieniem opinii biegłego lub biegłych. Jeżeli wartość ustalona w ten sposób odbiega co najmniej o 33% od wartości wyrażonej w cenie, koszty opinii biegłego lub biegłych ponosi zbywający.

Przy ustalaniu w umowie wartości towarów i/lub usług podlegających wymianie koniecznym jest więc dbanie, aby ich wartość nie odbiegała zbytnio od wartości rynkowej.

Barter a koszty

Opodatkowaniu podatkiem dochodowym podlega dochód, a więc czyli różnica między przychodem i kosztami uzyskania przychodów. Istotą umowy barterowej jest ekwiwalentność świadczeń, a zatem koszty i przychody wynikające z takiej umowy powinny być równe. W założeniu zatem u żadnej ze stron umowy barterowej nie powinien powstać dochód, od którego należałoby odprowadzić podatek dochodowy.

Powyższe nie wyłącza jednak obowiązków podatników będących stronami umowy barterowej związanych z obowiązkiem wykazania organom skarbowym uzyskania przychodów oraz poniesienia kosztów w stosownych deklaracjach podatkowych.

Istotnym jest przy tym odróżnienie sytuacji, w której strony zawierają umowę obejmującą nieekwiwalentne świadczenia. Przykładem może być sytuacja, w której za wykonaną usługę o wartości 100,00 zł druga strona proponuje towar o wartości 200,00 zł. W takiej sytuacji strona otrzymująca towar o wartości wyższej niż wartość usługi uzyskuje bowiem ostatecznie dochód, od którego obowiązana jest odprowadzić podatek dochodowy.

Barter a VAT

Wykonanie umowy barterowej wiąże się także ze skutkami wynikającymi z ustawy o podatku od towarów i usług. Wskutek barteru dochodzi, bowiem do powstania dwóch czynności (de facto sprzedaży) podlegających opodatkowaniu podatkiem VAT. Zgodnie z art. 29a ust. 1 ustawy o podatku od towarów i usług podstawą opodatkowania jest wszystko (z pewnymi wyjątkami), co stanowi zapłatę, którą dokonujący dostawy towarów lub usługodawca otrzymał lub ma otrzymać z tytułu sprzedaży od nabywcy.

Podstawę opodatkowania w przypadku barteru ustala się zatem uwzględniając wartość towaru lub usługi, jaką podatnik otrzymuje w zamian za swoje świadczenie. Powinna być to zatem całkowita kwota, którą nabywca towarów lub usług musiałby zapłacić niezależnemu dostawcy lub usługodawcy.

Istotnym jest, iż transakcję barterową, podobnie jak każda inna czynność podlegającą podatkowi od towarów i usług, musi być należycie udokumentowana. Jak przy tym wcześniej wskazano w przypadku umowy barterowej każda ze stron jest równocześnie sprzedawcą i nabywcą. W konsekwencji jeśli obie strony są zarejestrowani jako podatnicy VAT, każda ze stron umowy zobowiązana jest wystawić fakturę VAT. W przypadku, gdy podatnikiem VAT jest tylko jedna ze stron, wówczas tylko ona wystawia fakturę i rozlicza VAT.

W treści faktury VAT konieczne jest natomiast zastosowanie właściwej dla danego towaru lub usługi stawki VAT. W treści faktury dopuszczalne jest także wskazanie, iż jest ona związana z wykonywaniem konkretnej, oznaczonej umowy barterowej.

autor: aplikant radcowski Michał Manista

Lange Kancelaria Prawna Spółka Partnerska Radcowie Prawni
Powyższy artykuł nie stanowi porady prawnej ani opinii prawnej w rozumieniu przepisów prawa, a jego charakter jest wyłącznie informacyjny.
Treść artykułu odzwierciedla poglądy i stanowisko autora związane z treścią przepisów prawa, orzeczeń sądów, interpretacji organów państwowych i publikacji prawnych oraz prasowych.
Zarówno Lange Kancelaria Prawna Spółka Partnerska Radcowie Prawni, jak i autor wpisu nie ponosi odpowiedzialności za ewentualne skutki decyzji podejmowanych po zapoznaniu się z powyższym artykułem, bądź na jego podstawie.

ŹRÓDŁA:

• ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1740 ze zm.);
• ustawa z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1406 ze zm.);
• ustawa z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1426 ze zm.);
• ustawa z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 106 ze zm.).