O prawie karnym nie wspominaliśmy od dawna. Czas więc, by i ono wkroczyło na salony. O czym więc mowa? O nadużyciu zaufania w obrocie gospodarczym.
Art. 296 § 1. k.k. Kto, będąc obowiązany na podstawie przepisu ustawy, decyzji właściwego organu lub umowy do zajmowania się sprawami majątkowymi lub działalnością gospodarczą osoby fizycznej, prawnej albo jednostki organizacyjnej nie mającej osobowości prawnej, przez nadużycie udzielonych mu uprawnień lub niedopełnienie ciążącego na nim obowiązku, wyrządza jej znaczną szkodę majątkową, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.
Przestępstwo, o którym mowa nazywane jest w orzecznictwie przestępstwem nadużycia zaufania w obrocie gospodarczym lub karalną niegospodarnością.
Artykuł 296 k.k. wyróżnia cztery typy popełnienia tegoż przestępstwa:
- typ podstawowy (art. 296 § 1),
- typ kwalifikowany poprzez działanie przez sprawcę w celu osiągnięcia korzyści majątkowej (art. 296 § 2),
- typ kwalifikowany polegający na wyrządzeniu przez sprawcę szkody majątkowej
w wielkich rozmiarach (art. 296 § 3) - typ przestępstwa nieumyślnego (art. 296 § 4).
Ponadto § 5 tego przepisu wprowadza klauzulę niekaralności związaną z dobrowolnym naprawieniem szkody przez sprawcę przed wszczęciem postępowania karnego.
W przedmiotowym artykule skupimy się na typie podstawowym (art. 296 § 1).
Na kanwie omawianego przepisu pojawia się pytanie, czy każda decyzja osoby zarządzającej przedsiębiorstwem, która wywoła niezamierzony skutek jest penalizowana ? Czy zatem każdy zarządzający spółką nie podejmowałby żadnych trudnych decyzji i odważnych działań, aby tylko ograniczyć ryzyko narażenia się na odpowiedzialność karną? Taka sytuacja doprowadziłaby do paraliżu wolnego rynku oraz prowadzenia działalności gospodarczej, co nie leży w szeroko pojętym interesie społecznym i gospodarczym.
Odpowiedzialność za działania nie jest więc postrzegana aż tak wprost. Pod uwagę należy wziąć przede wszystkim okoliczności, poziom podejmowanego ryzyka czy specyfikę branży. Najistotniejsze z punktu widzenia poniesienia odpowiedzialności jest wyznaczenie granicy pomiędzy działaniem legalnym a przestępnym. Ponadto, należy również odnieść się do pojęcia szkody. Ustawodawca nie wspomina o każdej poniesionej szkodzie, a jedynie znacznej. Zgodnie z art. 115 § 5 i 7 k.k. „znaczna szkoda” oznacza szkodę, której wartość
w czasie popełnienia czynu zabronionego przekracza 200.000 złotych.
Łącząc oba pojęcia (ryzyko i szkoda) w całość, należy stwierdzić, że przy niektórych czynnościach ryzyko jest niewielkie, a przy innych znaczne. Aby zyskać wymierne korzyści dla przedsiębiorstwa konieczne jest podjęcie określonego ryzyka. Bywa i tak, że podjęte ryzyko nie tylko nie doprowadzi do powstania korzyści, ale spowoduje powstanie szkody. Generalnie- przyjmuje się, dla typowych przedsięwzięć gospodarczych, iż ryzyko jest dozwolone wtedy, gdy ewentualna korzyść będzie znacznie przewyższała stratę oraz to, że w chwili podejmowania czynności prawdopodobieństwo nastąpienia szkody jest niewielkie, a prawdopodobieństwo korzyści duże.
Ściganie przestępstwa z art. 296 § 1 k.k. następuje na wniosek osoby pokrzywdzonej (pod warunkiem, że pokrzywdzonym nie jest Skarb Państwa).
Kiedy więc możemy wskazywać, że działanie zarządzającego przedsiębiorstwem jest przestępstwem, a nie zwykłym ryzykiem gospodarczym?
Należy wyróżnić następujące:
- szczególna powinność określonego zachowania się na rzecz pokrzywdzonego;
Od osoby zajmującej się sprawami majątkowymi wymaga się, aby w sytuacjach podejmowania konkretnych decyzji majątkowych kierowała się racjonalnością postępowania zmierzającą do uzyskania uzasadnionych i możliwych do osiągnięcia korzyści ekonomicznych oraz nastawieniem mającym na celu dobro i interesy podmiotu, który reprezentuje.
- nadużycie swoich uprawnień lub niedopełnienie obowiązków;
Podstawowym obowiązkiem zarządcy jest dbałość o interesy majątkowe zarządzanego podmiotu. Obowiązek ten wynika z samego faktu objęcia funkcji zarządczej. Kryminalizacją objęte są jedynie te przejawy niegospodarności, które są związane z prowadzeniem cudzych spraw gospodarczych w sposób szkodzący.
- powstanie znacznej szkody majątkowej w mieniu pokrzywdzonego jako wynik realizacji przez sprawcę znamion (lub sprowadzenie bezpośredniego niebezpieczeństwa wyrządzenia znacznej szkody majątkowej),
Zgodnie z art. 115 § 5 i 7 k.k. „znaczna szkoda” oznacza szkodę, której wartość w czasie popełnienia czynu zabronionego przekracza 200.000 złotych.
- związek przyczynowo – skutkowy pomiędzy powyższymi.
Polega na powstaniu znacznej szkody ze względu na określone zachowanie lub zaniechanie sprawcy związane z nadużyciem przez niego swoich uprawnień lub niedopełnienie obowiązków.
autor: aplikantka radcowska Joanna Tarasevich
Lange Kancelaria Prawna Spółka Partnerska Radcowie Prawni
Powyższy artykuł nie stanowi porady prawnej ani opinii prawnej w rozumieniu przepisów prawa, a jego charakter jest wyłącznie informacyjny.
Treść artykułu odzwierciedla poglądy i stanowisko autora związane z treścią przepisów prawa, orzeczeń sądów, interpretacji organów państwowych i publikacji prawnych oraz prasowych.
Zarówno Lange Kancelaria Prawna Spółka Partnerska Radcowie Prawni, jak i autor wpisu nie ponosi odpowiedzialności za ewentualne skutki decyzji podejmowanych po zapoznaniu się z powyższym artykułem, bądź na jego podstawie.
Źródło:
- Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (Dz.U. 1997 nr 88 poz. 553).
- O. Górniok, Przestępstwo nadużycia zaufania zamiast karalnej niegospodarności, PUG 1993, Nr 3, str. 4 in.
- Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 sierpnia 2002 r., sygn. akt: IV KKN 614/99.
- Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 2 grudnia 2020, sygn. akt: II AKa 202/20
- Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 3 grudnia 2014 r., sygn. akt: II KK 185/14